اصول اخلاقی انتشار مقالات

منشور و موازین اخلاقی پژوهش و انتشار مقالات

فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی دانشگاه خاتم‌النبیین^(ص) با احترام به قوانین اخلاق در نشریات تابع قوانین کمیته‌ی اخلاق در انتشار (COPE) می‌باشد. انتشار مقاله دراین نشریه؛ منوط به بررسی تخصصی و علمی توسط داوران متخصص در موضوع مرتبط با مقاله می‌باشد. رعایت استانداردهای اخلاقی و رفتاری توسط نویسندگان، ویراستاران و داوران و ناشر به منظور اطمینان از کیفیت بالای نشر مقالات علمی، نتایج علمی معتبر و همچنین اعتبار علمی نویسنده بسیار حائز اهمیت است. برخی موارد مهم قوانین کوپ به شرح زیر می‌باشد:

۱. وظایف و مسئولیت‌های سردبیر و اعضای هیئت تحریریه (Editorial Board Responsibilities)

وظایف و مسئولیت‌های کلی سردبیر

الف: سردبیر باید در قبال هرگونه مطلبی که در نشریه به چاپ می‌رسد پاسخگو باشد. به این معنی که سردبیر باید:

1. برای مرتفع‌کردن نیاز خوانندگان و نویسندگان بکوشد.
2. برای بهبود مداوم نشریه تلاش کند.
3. رویکردهایی برای اطمینان حاصل کردن از کیفیت مطالبی که به چاپ می‌رساند داشته باشد.
4. مدافع آزادی بیان باشد.
5. حافظ درستی و تمامیت سوابق آکادمیک باشد.
6. اطمینان حاصل کردن از این که هرگونه مطلب منتشرشده از جانب نشریه، پیام انتشار مقاله را منعکس کرده و آن را در متن آورده باشد.
7. تصمیم سردبیر در پذیرش یا رد یک مقاله باید بر اساس اهمیت، اصالت و وضوح مقاله، اعتبار مطالعاتی و ارتباط آن با اهداف نشریه باشد.
8. سردبیر نباید برای قبول نوشته‌ها، تصمیم خود را عوض کند، مگر آنکه در مورد نوشته با مشکلاتی جدی روبه‌رو شده باشد.
9. سردبیر جدید نباید تصمیمات سردبیر قبلی را در ارتباط با چاپ نوشته‌ها عوض کند، مگر آنکه مشکلاتی جدی در این باره شناسایی شود.
10. سردبیر باید مطمئن شود که بازبینی در نشریه او منصفانه، بی‌طرفانه و به‌موقع است.
11. سردبیر باید سیستمی برای حصول اطمینان از این داشته باشد که مطالب ارائه شده در نشریه در حین بازبینی محرمانه باقی می‌­مانند.
12. حصول اطمینان از این که افراد مشغول به کار ویراستاری (از جمله خود) از آموزش کافی برخوردارند و بهره‌مندی از جدیدترین رهنمودها، توصیه‌ها و شواهد در مورد بازبینی و مدیریت نشریه.

ب: برخورد با تخلفات احتمالی

1. سردبیر موظف است در صورت مشاهده‌ی تخلفات یا نشانهای از بروز تخلفات وارد عمل شود. این وظیفه شامل مقالات چاپ ‌شده و چاپ نشده میشود.
2. سردبیر نباید به سادگی مقالاتی را که مشکوک به داشتن تخلف هستند رد کند. او از نظر اخلاقی باید چنین مواردی را پیگیری کند.
3. سردبیر باید در جستجوی پاسخی از موارد مشکوک به تخلف باشد. اگرپاسخ قانع‌کننده‌ای نیافت باید از کارکنان، موسسه یا بعضی از افراد ذی‌صلاح خواهان رسیدگی شود.
4. سردبیر باید تمام تلاش خود را به کار گیرد تا مطمئن شود رسیدگی درستی در مورد تخلف انجام شده است؛ اگر چنین چیزی صورت نپذیرد سردبیر باید تمام تلاش خود را در جهت یافتن راه حلی برای این مشکل به کار گیرد. این وظیفه‌ای دشوار اما مهم است.
5. اتخاذ سیستمی برای کشف سرقت ادبی (به عنوان مثال نرم‌افزاری برای جستجوی عناوین مشابه)؛ مقالات ارایه‌شده (بطور عادی یا به هنگام رویارویی با موارد مشکوک)؛
6. حمایت از نویسندگانی که کاپی‌رایت برای آن­ها رعایت نشده است یا قربانی سرقت ادبی بوده­اند؛
7. داشتن آمادگی برای همکاری با ناشر در جهت دفاع از حقوق نویسنده و تحت پیگرد قرار دادن متجاوزان (به عنوان مثال با درخواست بازپس‌گیری یا برداشتن آن از وب سایت‌ها) صرف نظر از اینکه آیا نشریه کپی رایت را رعایت می­کند یا خیر.
8. سردبیر باید سریعاً به شکایات رسیدگی کند و بداند شکایات حل و فصل نشده، شکایات بیشتری به بار می‌آورند.

وظایف و مسئولیت‌های اعضای هیئت تحریریه

1. باید پیش‌نویس‌های ارسال شده را تا هنگام انتشار، محرمانه نگه دارند و پیش‌نویس‌های منتشر نشده برای مقاصد شخصی مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.
   2. سرقت ادبی و تقلب و کلاهبرداری‌های احتمالی را شناسایی کنند و در موارد نیاز اصلاحات، توضیحات، و واپس گیری‌ها و عذرخواهی‌ها را ارائه دهند.
   3. نگاه به تمام مقالات ارسالی به فصلنامه بدون سوءگیری بوده و ارزشیابی مقالات دریافتی بر اساس صلاحیت مقالات و بدون در نظر گرفتن نژاد، دین، ملیت، جنسیت، مقام، و یا وابستگی سازمانی نویسنده(گان) است.
2. اختیار و مسئولیت انتخاب داوران مناسب و شایسته با توجه به زمینه تخصصی و التزام اخلاقی و قبول یا رد یک مقاله پس از کسب نظر داوران بر عهده سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله است.
3. باید از بروز تضاد منافع در روند داوری، با توجه به هرگونه ارتباط شخصی، تجاری، مالی و ... که ممکن است به طور بالقوه بر پذیرش و نشر مقالات ارائه شده تأثیر بگذارد، جلوگیری کنند.
4. باید نسبت به ثبت و آرشیو اسناد داوری مقالات به عنوان اسناد علمی، و محرمانه نگاه داشتن اسامی داوران هر مقاله اقدام لازم را انجام دهند.
   7. باید نسبت به بررسی و چاپ سریع اصلاحیه و اطلاع‌رسانی شفاف به خوانندگان، برای مقالات چاپ شده‌ای که در آن‌ها خطاهایی یافت شده است، اقدام نمایند.
5. باید به طور مستمر نظرات نویسندگان، خوانندگان، و داوران مجله در مورد بهبود سیاست‌های انتشاراتی و کیفیت شکلی و محتوایی مجله را جویا شوند.

وظایف و مسئولیت‌های داوران (Reviewers’ Responsibility)

1. داوران در بررسی کیفی، محتوایی و علمی مقالات، به سردبیر نشریه یاری رسانده و یا از طریق ارتباط اعضای هیئت تحریریه با نویسنده به بهبود و ارتقاء کیفی و محتوایی مقالات کمک کنند.
2. چنانچه داور احساس کند که مقاله ارسالی به هر دلیلی در حیطه تخصص وی نیست باید فورا مقاله را به سردبیر عودت دهد و در صورت اطلاع یک داور جایگزین را به سردبیر معرفی کند.
3. کلیه اطلاعات موجود در مقالات باید برای داور محرمانه تلقی شده و داور در حفظ آن بکوشد .
4. داوری مقالات باید بر اساس مستندات علمی و استدلال کافی باشد، با وضوح و به روشنی بیان شود و این مدارک به نشریات و نویسندگان ارائه شود و از اعلام نظر سلیقه ای، شخصی ، نژادی و مذهبی و غیره در داوری مقالات خودداری کند.
5. توجه به منابع استفاده شده در مقاله از دیگر وظایف داوران است. کلیه تحقیقات، موضوعات و نقل قول‌هایی که در مقاله استفاده شده است باید با ارجاع‌دهی کامل همراه باشد.
6. عدم داوری مقالات با مقاصد شخصی، داوران مقالاتی که منافع اشخاص، موسسات و شرکت‌های خاصی به وسیله‌ی آن حاصل می‌شود و یا روابط شخصی در آن مشاهده می‌شود را نباید برای داوری قبول کنند.
7. داور اجازه تماس مستقیم با نویسندگان در رابطه با مقالات در حال داوری را ندارد. هرگونه تماس با نویسندگان مقالات فقط از طریق دفتر مجله انجام خواهد گرفت.
8. انتشار یا عدم انتشار مقاله، در زمان مشخص شده و با جزئیات و دلایل کامل ارائه دهند.

وظایف و تعهدات نویسندگان (Authors’Responsibilities)

10. نویسندگان مقالات به صورت علمی و منسجم، مطابق استاندارد نشریات آماده کنند. روش به کار رفته در مقاله با دقت و عینی انجام گرفته و داده‌ها به صورت صحیح گزارش شود. از طریق ارجاع‌دهی کامل، حقوق سایر اشخاص در مقاله رعایت شود. از ابراز موضوعات حساس و غیراخلاقی، سلیقه‌ای و شخصی، نژادی و مذهبی و اطلاعات جعلی و نادرست و ترجمه از آثار دیگران بدون ذکر عنوان در مقاله خودداری شود.
11. ارائه داده‌های خام در صورت نیاز، اگر از نویسنده خواسته شود در صورت نیاز داده‌های خام، مصاحبه‌ها و یا پرسشنامه‌ها و سایر ابزار به کار رفته در تحقیق را ارائه و معرفی نماید.
12. اصالت مقاله ارائه شده: مقالات ارائه شده توسط نویسندگان باید کار خود نویسنده‌ی ارائه کننده مقاله بوده و هر گونه استفاده از تحقیقات سایر افراد با ذکر منبع در مقاله آورده شود.
13. عدم انتشارهمزمان یک مقاله و یا مقاله پذیرش و چاپ شده: ارائه‌ی همزمان یک مقاله به چند نشریه و یا مقالات منتشر شده و یا پذیرش شده به سایر نشریات خلاف قوانین است.
14. ذکر ارجاع‌دهی مناسب: ارجاع‌دهی شامل ذکر کلیه کتاب‌ها، نشریات و پایگاه‌های انترنتی و سایر تحقیقات اشخاص در کتابنامه است.
15. ذکر فرد مسئول و همکاران در مقاله و دقت در عدم وجود اسامی غیرمرتبط: فرد مسئول مقاله کسی است که در تهیه، آماده‌سازی، طراحی و اجرای مقاله سهم عمده را به عهده داشته است و سایر نویسندگان نیز به عنوان همکار در مقاله ذکر می‌شوند. نویسنده‌ی اصلی مقاله باید نسبت به وجود نام و اطلاعات تمامی نویسندگان و عدم وجود نامی غیر از نویسندگان مقاله اطمینان حاصل کند. همچنین کلیه نویسندگان مقاله را مطالعه و نسبت به ارائه‌ی آن به توافق رسیده باشند.
16. ذکر پشتیبان‌های مالی: نویسندگان باید کلیه پشتیبان‌ها مالی مقاله خود را نیز معرفی نمایند.
17. اعلام وجود خطاهای اساسی در مقالات: نویسنده در هر زمانی که متوجه هر گونه خطا و بی‌دقتی در مقاله خود شود، نشریه را در جریان آن قرار داده، نسبت به اصلاح آن اقدام و یا مقاله را بازپس گیرد.
18. مقالات ارسالی باید در زمینه‌ی تخصصی فصلنامه و حاصل کار تحقیقاتی نویسنده یا نویسندگان باشد. مقالات ارسالی یا بخشی از آن نباید پیشتر یا به‌طور همزمان برای هیچ نشریه‌ای در داخل و خارج از کشور ارسال شده باشد.
19. پژوهشگر موظف است حقوق آزمودنی‌ها شامل آزمودنی‌های انسانی، حیوان، گیاه و اشیاء را رعایت نماید.
20. پژوهشگر موظف است رضایت آگاهانه و آزادانه مشارکت کننده‌گان را جلب نماید و در مواقع لزوم اطلاعاتی را راجع به هدف، روش‌ها، خطرها، مشکلات، ناملایمات و پیآمدهای احتمالی پژوهش در اختیار مشارکت کننده گان قرار دهد. آزمودنی‌ها باید آزادانه و نه از روی اجبار در پژوهش مشارکت نمایند و در شرایطی که پژوهش پر خطر است باید فرصت‌های مناسب برای سر باززدن از مشارکت در پژوهش، بدون درد سر و گرفتاری به آن‌ها داده شود.
21. پژوهشگر باید به حریم خصوصی افراد احترام بگذارد و از اجبار برای کسب اطلاعات خصوصی از مشارکت کننده‌گان خودداری نماید.
22. پژوهشگر موظف است اطلاعات مربوط به آزمودنی‌ها را فقط به منظور هدف‌های پژوهشی مورد استفاده قرار دهد و از کاربرد آن‌ها در شرایط دیگر و یا برای مقاصد شخصی پرهیز کند.
23. پژوهشگر موظف است اصل رازداری و ناشناخته ماندن اسرار آزمودنی‌ها در پژوهش پایبند باشد و همچنین چنانچه پژوهشگر از هویت آزمونی‌ها اطلاع دارد، باید تضمین نماید که هویت آن‌ها را هرگز فاش نخواهد کرد.
24. پژوهشگر موظف است هنگام استفاده از حیوانات برای پژوهش‌های علمی، طبق مقررات ذکر شده در ویرایش هشتم کتاب راهنمای انستیتوت ملی سلامت (Ethical guidelines set by the 8th edition of National Institute of Health) برای نگهداری و استفاده عمل نماید.
25. پژوهشگر در همه‌ی شرایط موظف به حفظ سلامت محیط می‌باشد.

سرقت علمی (Plagiarism)

براساس تعریف کمیته‌ی بین‌المللی اخلاق انتشار (COPE)، سرقت علمی به استفاده‌ی غیرعمدی یا بی‌ملاحظه از کلمات، ایده‌ها، عبار‌ات، ادعاها یا استنادهای دیگران بدون قدردانی و توضیح و استناد مناسب به اثر، صاحب‌اثر یا سخنران ایده گفته می‌شود. ازاین‌رو انتظار می‌رود که نویسندگان آثار علمی در اثر خود استفاده از آثار دیگران را با دقت ثبت کنند و این استفاده را به نحو متناسب به آگاهی مخاطبان برسانند تا علاوه بر حفظ صداقت، از اتهام فریبکاری، سهل‌انگاری وسرقت علمی مصون بمانند. موارد زیر مصداق سرقت علمی به‌شمار می‌آیند:

1. ثبت مقاله‌ی دیگری به نام خود؛

2. درج نام نویسندگان و محققان که در مقاله نقشی ندارند؛

3.. کاپی‌برداری یا تکرار بخش‌های قابل‌توجهی از مقاله‌ی دیگران (حتی اگر مقالۀ کاپی‌شده و بدون ارجاع مربوط به یکی از نویسندگان مقالۀ جدید باشد)؛

4. طرح نتایج حاصل از تحقیقات دیگران به نام خود؛

5. چاپ تکراری یک مقاله از سوی یک نویسنده در چند نشریه؛

6. بیان نتایج نادرست و خلاف نتایج علمی یا تحریف نتیجه‌های حاصل از تحقیق؛

7. استفاده از داده‎های نامعتبر یا دست‌کاری در داده های پژوهش.

برخورد با سرقت علمی

موارد سرقت علمی توسط مسئولان نشریه بررسی می‌شود. به‌علاوه برای حراست از اعتبار و زحمات دیگر محققان، بدون هیچ تساهل و چشم‎پوشی با توجه به میزان سرقت علمی به شرح ذیل برخورد قانونی می‌گردد:

1. مقاله رد خواهد شد و در صورت چاپ از روی سایت‎‌ها برداشته خواهد شد.

2. مراتب طی یک نامه‌ی رسمی به وزارت تحصیلات، پوهنتون‌ها، مؤسسات، نشریات و هر محلی که نویسندگان از امتیاز چاپ این مقاله استفاده کرده‎اند، اطلاع داده خواهد شد.